Ko tenei āhuatanga te kōioio he kaha ngā tūmomo kōmingo āhuatanga ōkiko ka kitea i te wā ka whakaeketia e te kōioio. Ko tēnei mea te kōioio ka pā ki te tamaiti kōpīpī ka ora anō. Kia mauritau, i te āhua whakahāere i te kupu me ōna ake kare-ā-roto. Ko ngā tōhu whakaatu o ēnei ko te ngenge, te mate kai, te ngoikore me te kawenga kāhaki. Nā, mena tō tamati i te pūhaehae, matakūtia āna kāore i te harikoa.
Ka tīmata te kōioio i te tamaiti kōpīpī i te 18 mārama oti noa ki ngā tau e whā.
Ngā Aukatitanga Kōioio
Titirohia ngā momo kōioiotanga ka aukati i mua rawa i te wā:
- Kei te ngenge? Kei mate kai, kei te hōhā rānei rātou?
- Ko ētahi tamariki kōpīpī mai ngā wāhi atu ka kawe hoki i ēnei āhuatanga ki a rātou? Kaua e tuku kia pēneitia, i te kore hēria rātou mai taua wāhi i mua rawa te whakaeketanga o te kōioio.
- Tīmata ki te whiriwhiri he aha wā rātou kōrero mai ngā kare-ā-roto me ngā āhuatanga i mua rawa i te kōioio. Ka tāea e koe tēnei, tērā ka mutu tere te ara o kōioio i konei tonu. Me tūoho koe ki raro, ka whakahua ake i ngā kare-a-roto, kātahi ka kōrero ake hei tauira “kei te kite ake au e pukuriri ana koe i a Katie, he pahikara tōna e pirangi ana koe. Tērā me hāere tāua ki te titiro mena he pahikara anō hei eke māu.”
Ko ētahi atu waihanga kia kore tō tamaiti kōpīpī e mau atu te wairua kōioio me ngā kare-ā-roto, kei konei ētahi painga:
- Hei whakaaro ake. Kawea he kai hīramōramō i te hāere ki wahi. Kaua e whakarite he kaupapa kua tata te wā moe mō pēpi. Āwhiawhitia tō pēpi ka hāere ki waho mena i rō whare
- Whakauru i tō pepi ki ngā mahi katoa i konei kua kore e whakararu i a koe
- Whakaritea he wā me takaro koe te taha ō tō tamaiti āhakoa e pokia koe e te mahi. Ka tino koa rawa atu ia
- Tukua tō tamaiti kōpīpī kia whakatā, kia moe kia kore e mauiui.
- Hoatu ngā tohutohu kia iti māna ‘he aha ngā kakahu hei mau, he tīhāte whero, he tīhāte kahurangi rānei’
- Kia ng āwari
- Whakamārama ki tō tamaiti he aha hei whai ake
- Whakamaumahara kua tata te wā hāere
- Kaua e whakapukā i tō tamaiti mena kei te pōnānā, kei te hōhā rānei koe. Kia marama ia. Otirā ka whai atu ia i taua āhua hoki
- Kōrero atu me pēhea te mahi, a, kaua e kii atu ēhara, me pēnā kē - Anei koa kaua e whiua mai te pukapuka; kii ‘homai koa te pukapuka?’
- Kaua e kii atu kao, ēngari me kii ‘kia mutu tō tina, kia tae ki te kainga, ka tāea te ….’
- Kōrero ki tō tamaiti kōpīpī ka pēhea tō rātou āhua ki wētahi ake- i konei ka mōhio ia me aha ia i muri iho ki ētahi atu.
He painga tonu ēnei whakaaro kia whakahuatia ētahi mā ngā kare-ā-roto hei whakatau ia rātou. Ka kōrerotia ēnei kupu ka ako te tamaiti ki te hono ki te kupu, ki ngā kare-ā-roto. Nā, mai konei ka tāea te mōhio he aha ngā kupu. Kātahi nei kua hangā mātauranga, kua tīmata te mōhio me aha i a mena ka puea mai tētahi āhua e kore e tāea e i a. Anei ētahi āhuatanga, mate kai, hia inu, me te mauiui. Ko ēnei ngā kitenga ka mōhiotia moata muri mai tonu ko te pukuriri me te pouri. Ka pakeke ake ia ka tau ake ētahi whakakite kare-ā-roto, koia ko ngā tūmomo kare-ā-roto pēnei i te whakamā me te whakaiti, māu e tautoko tō tamaiti i ēnei āhuatanga.
Āwhinatia tō tamaiti i te wā e kōioio ana
He mahinga tonu tēnei mea te kōioio, he maha ngā tamariki ka whakaeketia e tēnei. Nā, mena kei te kōioio tō tamaiti kōpīpī, ko te mea nui me mōhio he aha taua momo. Ko te opeope i tō tamaiti te tuatahi, a ka kore tērā e tika whakakore atu, mā konei ka aro ake.
Ka mōhio koe e whakaeke mai ana te koioio, he painga ake i te whakaātarunga ake – ‘Tēnā, titiro ki te papi kuri kei korā. Tōnā pīwari hoki”
He uaua te whakarata tamaiti i te wā kua eketia e te kōioio na te aha kua tīmata te roro o te tamaiti ki te kawe ki kāweawea e kore e tāea te whakatau ake. Kaua e whai tohutohu monā mena kua wehe atu.
Whakatau ia koe
Nā, mena kei te kōioio mai tō tamaiti, tuatahi me mauritau koe, ā, whakatau ia koe.
Ka eke mai ngā āhuatanga riri, , kia a koe kaua e whakaatu. Hei whakaaro ake māu me tuku tō hā ki waho, hā ki roto hei āwhina ia koe me tō tamaiti.
Ka whai koe ēnei mahi ka kite ō tamariki me pēhea ake tā rātou mahi hoki. Nā reira mahi tonu te hā ki roto ki wāho, waiata, kaute ki te 10, menemene rānei hei whakatau ia koe.
Ka tahuri koe ki te whāngai atu i te kōioio, ka hē ake, ka roa ake te kōioio.
Ko te noho i tōnā taha tātahi āhua hei whakatau hei tautoko noa.
Tiakina rātou ka hoatu tōnā ake wāhanga
Ka tau tētahi whakaritenga e kore e painga mō rātou pēnei i te haehae patunga ia rātou, ētahi atu rānei. Me tere te whakaaro, tīkina rātou, ka kawea ki tētahi wāhi e pai ana mō rātou. Nā, mena he kai āu kei te kōneke waihotia i te toa.
Ko tētahi, mena kāore he whakararu mō rātou he whakatarunga noa, waiho atu te kōioio ki a mutu, ēngari kia kaua koe e tawhiti atu mai tō rātou taha.
Papaki
I raro ngā ture o Aotearoa, kāre e tika te patunga tamariki. He tikanga kore te tāmi i te tamaiti ahakoa kei te kōioio ia. Ko te mahi a te Mātua he hiki ake i tō tamaiti, ka awhi ake, ka nuku i te wāhi pai mōna kia kore e patu i ētahi atu tamaiti. Tērā koa me tīni kope, kei konei hei whakaaro ake mōnā.
Kaua e rūrerūre i tō tamaiti kei mamae ia, kei mamae rātou.
Ko te papaki me ētahi atu patungā kia kaua kē:
- Ka whaiwhai atu te tamaiti i ngā mahi a tētahi kē āhakoa ko wai me te pōhehe he painga tērā
- Ko te papaki me te patū te mutunga mai o te pouri kia rātou. Otirā, ko te pā ki te ūpoko
- Ka pakipaki koe i tō tamaiti. Nā ēhara tēnei i te akonga mōna
- Kāore rātou e mōhio e patu ana mō te aha
- Hei whāngai mahi te kōioi ma ētahi tamariki kia aro atu koe kia rātou, koia ka kōioio ake i te aha koia nei te wā ka arotia atu ia. Ko tērā tā te tamaiti.
Ka whai atu ngā tamariki i ngā mahi a ngā tangata ahakoa pai mai, kino mai - Kātirā, me whakaaro ake i te marea e tū mai koa.
Ka aha ka mutu ana te kōioio
Ka tau ana te wairua o te tamaiti koioi, kia wawe te awhiawhi, te menemene, me mihi ake i a ia.
Ka tuku mihi ia koe mō tōu āhua ngāwari hoki. Kaua e whai atu i ngā tonotono i mua o te kōioio, ēngari kōrero ake he aha i pēnei. Kia pai te kōrero ake ia rātou mō ngā kare-ā-roto, kātahi ka tuku i ētahi atu āhuatanga hei ārahi hei te wā – ‘I mōhio au i te pukuriri koe i a Charlie nānā i tango i tō taonga mōkai mai ā koe. Inā ka tango anō, hāramai ki au, maku koe e ārahi ki te tiki i tō taonga ka kore, ka tiki taonga anō.”
Ka whakaaro ake koe kia whakatau ture koe mo ngā mahi ā tō tamaiti kia maumahara ake me tika te tuku i tēnei mō ōna tau, a, he aha taua mahi nei.
Kia mārama hoki koe ka pīranga ngā tamariki kōpīpī kia hari i a koe i muri tōnu ō te whakararu. Ka pīrangi rātou ki te kite mena e tika ana ahau ki wā ratou mahi.
Patūpatū me te ngāu
He maha ngā tamariki kōpīpī ka uru atu tētahi wāhanga pukuriri, ka puta te patu me te ngau i te tangata. Ahakoa te aha, he āhuatanga tēnei mō te tamariki kōpīpī, kei te ako tonu rātou me pēhea te mahitahi. Heoi, kāore tonu tēnei mahi e tika. Nā, kei te ako tonu me whakatau ngā kare-ā-roto tuatahi. Mena ka ngau tō tamati:
- Kaua e patua, kaua hoki e ngau ia rātou ka rangirua tō tamaiti. Ka whakaaro ake he aha ai e ana pai māu ki te ngau, kāore mānā
- Ārahitia atu, ka nuku i tō tamaiti kōpīpī ki wāhi kē kia tau ai ia. Kātahi, ka huri iho ki tētahi atu e mamae ana
- Whakamihitia te mihi i te wā e takaro pai ana.